Odnowa parafii to cały długi i głęboki proces. Trzeba go prześledzić, by poznać drogę, którą trzeba będzie kroczyć. Warto mieć w pamięci doświadczenie drogi Izraela przez pustynię. To nie był lud zasiedziały. To byli ci, co poszli za Panem, który ich prowadził do Ziemi Obiecanej.

Trzeba zacząć od dokładnego przyjrzenia się parafii takiej, jaką ona jest w obecnej sytuacji. Należy to zrobić nie z usposobieniem rachmistrza i buchaltera, ale w duchu kontemplacji. Zobaczyć zarówno pozytywy, jak i negatywy życia parafialnego. To, czym dysponujemy, źródła siły i zagrożenia. Tak jak człowiek, który chce zbadać stan swojego zdrowia, musi zrobić różne analizy zalecone przez lekarza, tak też potrzebne jest dokładne i szczegółowe zbadanie życia parafii jako punktu wyjścia do właściwego rozeznania, prognozy i podjęcia ewentualnej terapii duszpasterskiej.

Istotną sprawą będzie zastosowanie właściwego kwestionariusza analizy sytuacji duszpasterskiej w parafii. Musi on uwzględniać wszystko, co decyduje o podstawowym problemie parafii i ma na niego wpływ. Próbujemy znaleźć objawy takiego problemu w każdej dziedzinie, aby potem ustalić to, co jest tym podstawowym problemem duszpasterskim całości parafii. Kluczem do jego odnalezienia jest analiza historii parafii służąca określeniu czynników zewnętrznych, które mogły prowadzić do uformowania się obecnie zauważanego problemu. Pomocne będzie sprecyzowanie danych liczbowych odnoszących się do parafii i do jej mieszkańców, które będą uwzględniać sytuację religijną, społeczną i ekonomiczną wiernych, a także różne uwarunkowania rodzinne i ideologiczne, które kształtowały dominującą mentalność środowiska parafialnego.

Dalszą sprawą jest refleksja nad stanem duszpasterstwa na jego różnych poziomach (całość parafii, małe grupy, rodziny, duszpasterstwo specjalistyczne i inne). Oczywiście trzeba też zastanowić się nad sposobem prowadzenia katechezy, nad jakością liturgii i formacją współpracowników duszpasterskich, a także ocenić stan struktur podejmowania decyzji i różnych inicjatyw parafialnych. Refleksja w każdej z tych kwestii musi się kończyć pytaniem o wpływy problemu podstawowego. Chodzi o określenie, w jaki sposób i w jakim stopniu ten podstawowy problem objawia się na różnych poziomach duszpasterstwa parafialnego.

Ważną rzeczą jest również praktykowany w parafii sposób komunikacji i jakość przekazu informacji, bo chodzi o to, aby była dostępna dla wszystkich. Analizuje się też zaplecze ekonomiczne i warunki finansowe parafii oraz funkcjonowanie służb technicznych i sekretariatu. Bo przecież od ich sprawności także wiele zależy.

Sposób zbierania danych może być różny, a zależy to od specyfiki parafii. Jeśli to możliwe, to trzeba się posłużyć istniejącymi badaniami socjologicznymi albo samemu zorganizować zespół ankieterów i zebrać potrzebne dane. Warto gromadzić też dane z innych źródeł jak lokalna administracja, a nawet kartoteka parafialna, zwłaszcza jeśli jest dobrze prowadzona i od wielu lat. Warto skorzystać z pomocy osób, które potrafią w przejrzysty sposób ukazać pewne utrwalone cechy lub przemiany dokonujące się w danej parafii za pomocą obrazowych prezentacji danych, które umożliwia dzisiaj nowa technologia. Trzeba jednak ciągle pamiętać, że najważniejsze, czyli duchowe sprawy, nie dają się łatwo ująć w liczby i wykresy. Działania Boga nie da się uchwycić metodami socjologicznymi. Co nie znaczy, że możemy te dane ignorować, bo one potrafią ukazać pewne cechy środowiska, w którym działa Bóg oraz wskazać na owoce tego działania.

Po dojściu do precyzyjnego sformułowania problemu podstawowego parafii (diagnoza duszpasterska) trzeba jeszcze zastanowić się, co byłoby, gdyby te odkryte tendencje nadal się samorzutnie rozwijały. Do czego może doprowadzić parafię zaniechanie działań „naprawczych” za dwa, pięć albo dziesięć lat (prognoza duszpasterska).

Wreszcie nasza refleksja podprowadza nas do odpowiedzialności za poszukanie środków zaradczych pozwalających zmieniać zastaną sytuację na bardziej zgodną z Wolą Bożą, aby uniknąć zlekceważenia nietrudnych do przewidzenia zagrożeń. W końcu to wszystko ma umożliwić nam przeprowadzenie refleksji nad tym, jakie świadome procesy duszpasterskie należałoby rozpocząć, aby prowadzić do stopniowej przemiany zastanej sytuacji duszpasterskiej w parafii, dzięki czemu mogłaby skuteczniej służyć wspólnotowemu nawróceniu i była zdolna realizować swoje cele zgodne z Wolą Bożą (ustalenia te nazywamy planowaniem duszpasterskim).

Taka praca domaga się dalekowzroczności, wyostrzenia wyobraźni, ale także dużego zaufania do Boga, że On nigdy nie opuszcza swego ludu, ale go prowadzi i spieszy mu zawsze z pomocą. A nasz wysiłek polega przede wszystkim na tym, żebyśmy podjęli poważną refleksję nad „duchowymi chorobami” zastanej sytuacji duszpasterskiej (analiza i diagnoza duszpasterska), aby na podstawie jej wniosków opracować konkretne propozycje wspólnotowego nawrócenia, które będą obejmowały wszystkie poziomy życia i funkcjonowania parafii w ramach konkretnego projektu odnowy i ewangelizacji odnoszącego się do danej wspólnoty parafialnej.

Nietrudno zauważyć, że właściwie wykonywana analiza i diagnoza duszpasterska jako konieczny punkt odniesienia dla planowania i programowania duszpasterskiego[1] może odbyć się tylko dzięki pracy całego gremium osób zatroskanych o parafię. Nie da się jej wykonać w pojedynkę. Jej przeprowadzenie jest więc okazją do tego, żeby wciągać ludzi – zarówno zespół duszpasterski, jak i grupę świeckich – do odpowiedzialności za misję parafii, co może zaowocować w dalszych etapach realizacją procesu odnowy i nawrócenia, którego potrzebuje wspólnota parafialna.

[1] W ramach przyjętej metodyki terminy „program” i „programowanie” odnoszą się do wydarzeń z jednego roku duszpasterskiego, a terminy „plan” i „planowanie” dotyczą wieloletnich planów duszpasterskich (czyli odnoszą się do etapów), na które składają się roczne programy duszpasterskie.